معماری طراحی پلان نیست!

بگذارید درددلی حرفه‌ای بکنیم.....این موضوع که معماری به طور صرف، تنها ترسیم پلان ترازهای مختلف یک بنا نیست، برای تمامی کسانی که دستی در طراحی معماری دارند، البته که واضح و مبرهن است! اما برای عموم (شاید هم حتی برای بعضی از طراح ها) این مطلب هنوز روشن نباشد. به تصور عده ای اگر چند برگ پلان طبقات یک ساختمان تولید شود معماری طراحی شده است!

درست همین دیروز بود که چند برگه‌ی A4 به استودیوی پنج‌اوهفت رسید که می‌گفتند پلان طبقات مربوط به یک مجموعه‌ی بهداشتی-درمانی در شهر تهران است. ماجرا از این قرار بود که یک مشاور معمار محترم (!) زحمت طراحی این مجموعه را کشیده بود و بعد از ارائه‌ی اسناد، مسئول پروژه متوجه یک دوجین اشکال در روابط و کاربرد فضاهای درمانی شده بود. به همین دلیل از ما خواسته شده بود تا با بررسی طرح، نقدی بر طرح معماری ارائه شده برای کارفرما بنویسیم. جای تعجب داشت که مشاور تنها چند برگ پلان را به عنوان طرح نهایی معماری تحویل کارفرما داده بود و هیچ خبری حتی از برش‌ها و نماها نبود؛ چه برسد به پرسپکتیو و تصوری از حجم مجموعه. در بررسی طرح متوجه شدیم که طراح حتی در حل روابط پلان طبقات هم دچار اشتباهات اساسی بوده؛ برای مثال طراح در جانمایی و ارتباط فضاهای تمییز و کثیف در این مجموعه‌ی بهداشتی-درمانی ناتوان بود و طرح آمیخته‌ای از خطاهای عمل‌کردی و پلانی.  

غرض از این یادداشت نقد معماری آن ساختمان نیست. 

جان کلام این که اگر ما طراحی معماری را به عنوان یک فرآیند نظام‌مند در راستای امر طراحی (بسته‌ای از مسائل و راه‌حل‌های طراحی) بدانیم، بدون شک نقشه‌ها فقط به عنوان برون داد فرآیند طراحی در انتهایی ترین بخش آن تولید می‌شوند و مورد نظر هستند. هر مرحله از طراحی برای خود برون‌دادهای مشخص و متفاوتی دارد که نشان‌دهنده سیر طراحی می‌باشد؛ به طور مثال اگر در هر زمان از طراح بخواهیم که توضیحی از فرآیند طراحی خود ارائه دهند، اگر طراح با روش مشخص طراح کرده باشد، می‌توان بر اساس نوع اسناد ارایه شده تشخیص داد که پروژه در چه مرحله‌ای از طراحی قرار دارد.

این نکته به نظر قابل تامل است که هدف طراحی تولید نقشه نیست بلکه نقشه تنها یکی از ابزارهای ارائه‌ی نتایج طراحی در دوره‌ی خاصی از طول فرآیند است.

اگر طراح فقط از ابتدا به ارائه‌ی پلان طبقات بیاندیشد، در انتها تنها می‌توانید از او چند برگ پلان به عنوان طرح معماری انتظار داشته باشید نه یک طرح معماری حساب شده!