طراحی معماری همیشه به صورت کاری گروهی و میان دانشی بوده که با چالش‌های فراوانی است. امروزه در پس چالش‌های فراوان معرفتی در طول چهارصد سال و گذار از عصر مدرن و پسامدرن، چالش طراحی معماری، با قرارگیری در پازل چالش‌های بزرگ‌تری نظیر فرهنگ و اقتصاد و سیاست و در کنش بالا با معضلات شهری و مسائل کلان، چنان پیچیده و غیرقابل حل شده‌است که حتی بسیاری برون‌رفت از این چالش را تنها در "از نو بناکردن" می‌دانند. با وجود پیچیده‌تر شدن عوامل دخیل در مساله طراحی معماری، به دلیل قیدوبندهای فراوان موجود، آن‌چه در عرصه‌ی عمل یعنی "ساخت"، که نتیجه و هدف فرآیند طراحی‌ست، رخ می‌دهد ساده‌سازی بیش از حد مساله و اکتفا به حداقل‌های ممکن است.

امروز ما در خانه‌هایی زندگی می‌کنیم که از هیچ کدام از عوامل و عناصر ارزش‌مند سنت معماری خانه بهره‌مند نیستند، و تنها به محض پاسخ‌گویی به نیازهایی اولیه، "خوب" نام‌گذاری می‌شوند. امروزه اگر خانه‌ای با روشنایی مناسب بیابیم آن را مطلوب می‌دانیم. هزینه‌های بالای زمین در سرتاسر دنیا، خانه‌هایی با کم‌ترین پرت فضایی را به خانه‌هایی ایده‌آل تبدیل کرده‌اند. همین معضل زمین باعث شده تا کسی حتی خیال ایجاد فضاهای زندگی با کیفیات متفاوت را به ذهن راه ندهد و ساخت بیشترین حد ممکن از عرصه‌ی در دسترس ساخت به امری بدیهی تبدیل‌شده‌است. سرانه‌های پایین زندگی یعنی خانه‌های کوچک‌تر و یکی از ساده‌ترین تبعات این کوچک‌ بودن، سودای هرچه بزرگ‌تر جلوه‌کردن است و این به تنهایی یعنی بسنده‌کردن به حداقل‌ها در معیارهای به ظاهر درجه دو برای رسیدن به حداکثر ممکن در معیارهای به ظاهر دسته اول؛ هرچند در انتخاب معیارهای درجه اول و دوم هم این روزها بیش از دانش‌های اصیل رخ‌دادهای بی‌اصالت موثرند. "بساز و بفروشی" پدید‌ه‌ای که امروزه حتی در ادبیات عمومی نیز شناخته شده است، معلول همین روند و نگاه حاکم بر مساله طراحی مسکن است. ساختن و فروختن وقتی در کنار هم می‌آیند به طعنه کم‌اهمیت بودن سایر عوامل نسبت به فروش را در موضوع ساخت مطرح می‌کنند و فروش یکی از همین بی‌اصالتی‌های این روزها‌ست.

با درنظرگرفتن وضعیت کنونی، راه رسیدن به همین حداقل‌ها را نیز چگونه می‌توان بدون خطا طی کرد؟ امروزه در شهرهای بزرگ کشور خودمان خانه‌هایی که از همین حداقل‌های زیستی هم برخوردار نباشند، کم نیستند و همین برخورداری و عدم برخورداری خود بخشی از ارزشیابی بازار مسکن را شکل داده است. آن‌چه در عرصه‌ی ساخت برقرارست عدم اطمینان کارفرماهای خصوصی به بسازوبفروش‌ها و تلاش برای تبدیل‌شدن به بسازوبفروشی جدید با تجربه‌‌ی ساخت خانه‌ای برای خود از طرف کارفرماهای خصوصی‌ست. در واقع عمده‌ی مسکن در حال ساخت امروز در کشور، یا مستقیما توسط کارفرماهای خصوصی یا توسط بسازوبفروش‌های حرفه‌ای ساخته می‌شود و در دو حالت جای خالی طراحی معماری جامع در این میان سخت چشم‌گیر است. طراحی مسکن امروز بیشتر براساس قواعدی پذیرفته شده به معاونت نقشه‌هایی ازپیش‌طراحی‌شده در حال انجام است که دفاتر خرد معماری با تبدیل و الگوگیری شمایلی از این قواعد و با کمک بانک اسناد، به طراحی خانه در هر زمینی با هر شکل و بستر و چالشی دست‌می‌زنند. به غیر از عدم اشراف طراحانه‌ی این دو قشر، محدودیت‌های زمانی و سوداهای اقتصادی نیز مانع آزمون حالت‌های گوناگون طراحانه و گزین بهترین الگوها می‌گردد به طوری که غالبا با انتخابی سطحی از میان چند الگوی مشخص طراحی اولیه معماری انجام می‌پذیرد و اسناد ساخت نیز بعد از آن به صورت غیرواقعی به طرح الصاق می‌گردد.

طراحی معماری، حتی در گونه‌های نه‌چندان به‌روز طراحی معماری، مجموعه‌ای از دانش‌ها در کنار هم سعی در حل مساله دارند که دایره‌ا‌ی محدود به دوران پیش از عصر اطلاعات هستند. در واقع هنوز دانش اطلاعات و محاسبات رایانه‌ای در امر طراحی و طراحی معماری به‌طورخاص آن چنان که باید وارد نشده است و اگرچه برخی ورود این دانش را به عرصه‌ای این چنین انسانی و پیچیده خطا می‌دانند، امروزه بسیاری در پی ایجاد ارتباط میان این ابزار و روش هزاره‌ی سوم با موضوع طراحی بیش از بازنمود و ایجاد فضای تعاملی هستند. آیا طراحی معماری می‌تواند به کمک رایانه با ایفای نقش "طراح" از سوی رایانه در یاری و هم‌کاری با طراح انسانی صورت پذیرد؟ آیا مساله‌های معماری عموما می‌توانند به ساده‌سازی قابل درکی متناسب با رایانه و محاسبات آن دست پیدا کنند؟ به‌راستی آیا در صورت‌مساله‌هایی نظیر طراحی خانه با ملاحظه شرایط فعلی آن، محاسبات رایانه‌ای نمی‌توانند نقشی مثبت و فعال را بازی‌کنند؟ حال که مساله طراحی معماری مسکن در مواردی به تامین نیازهایی خاص و قابل محاسبه تقلیل پیدا کرده است، آیا نمی‌توان انتظار داشت با روی‌کردی پارامتریک به این نیازها و عوامل موثر، راه ورود رایانه و محاسبات رایانه‌ای به حل این مساله‌ها هموار گردد؟

به نظر می‌رسد قدرت گزینه‌سازی با کمک الگوریتم‌ها و الگوهای به‌گزینی موجود در دانش رایانه، می‌تواند هزار راه نرفته‌ی طراحانه‌ای که امروز به‌واسطه‌ی محدودیت‌های زمانی و سوداهای اقتصادی به کل نادیده گرفته می‌شوند را در حیطه‌ی توان پردازشی دستگاه پیش چشم طراح بیاورد و با به‌گزینی، او را در جهت استخدام بهترین الگوهای پاسخ‌گو به حداقل‌های مورد پذیرش امروز در طراحی مسکن گامی به جلو هدایت کند. این مساله به معنای طراحی توسط رایانه نیست بلکه معاونت رایانه و طراح برای رسیدن به بهترین پاسخ ممکن است؛ چه این که ساده‌سازی مسائل معماری تا به این اندازه امری ناچار و متناسب با وضعیت گذرای دوران حاضر است و دو دیگر آن که هنوز و هم‌واره نقش تصمیم‌گیرنده و انتخاب‌کننده‌ی طراح را نمی‌توان نادیده گرفت. با این حال رایانه و قدرت پردازش، گزینه‌سازی و به‌گزینی آن امری‌ست که هنوز آن‌طور که باید در دنیای معماری دیده نشده‌است و در طراحی معماری کشور خودمان به کل امری بی‌گانه به شمار می‌آید که هر گامی برای ورود به این عرصه می‌تواند راه‌گشای عرصه‌ی میان‌دانشی طراحی و علوم کامپیوتر باشد.

نمایی از نرم‌افزار گزینه‌ساز پلان معماری؛ طراحی استودیو پنج‌اوهفت

نام پروژه
کارفرما
مکان پروژه
سال پروژه
برنامه‌ریزی
وضعیت
زیربنای ساخت
مساحت زمین
معمار مسئول
تیم طراحی معماری
طراحی سازه
تاسیسات الکتریکی
تاسیسات مکانیکی
پیمان‌کار
نمونه‌سازی
طراحی منظر
تصویرسازی
عکاس
لینک